سیویل، فرصتی نو

مهندسی سیویل:

وقتی از یک کلمه استفاده می‌کنیم شاید معنای آن برای همه خوانندگان یکسان نباشد. علی‌الخصوص وقتی این لغت مثل سیویل به قدمت تمدن بشر باشد و معنای آن آمیخته با مفاهیم آبادی و تمدن هم باشد. با یک جستجوی ساده می‌توان تعاریف بسیار متفاوت از این لغت دید.

در دنیای مهندسی، معنای آن به‌طوری تخصصی کمی متفاوت هست، شاید به‌جرئت بتوان از رشته عمران به‌عنوان قدیمی‌ترین شاخه مهندسی یادکرد. مهندسی سیویل را به معنای کلی در فارسی به‌عنوان مهندسی عمران می‌شناسیم، ولی در صنعت و به‌طور خاص، در بخش نفت، گاز و پتروشیمی، معادل‌سازی این لغت میسر نشده و همچنان از لغت غربی آن استفاده می‌شود.

فرصت نو:

جالب است که ببینیم طبق نظر سازمان سنجش، گروه مهندسی عمران در سطح کارشناسی ارشد به ۱۴ زیرشاخه تقسیم می‌شود که در مقطع کارشناسی فقط یک‌رشته است.

سؤال؟ چرا همه مهندسین عمران فقط در چند شاخه خاص کار می‌کنند؟ چرا فقط انتخاب‌های محدود و کلیشه‌ای همیشگی؟ آیا فرصت دیگر وجود ندارد؟ آیا همه باید در چند شاخه اصلی به رقابتی جدی بپردازیم؟

سؤال عجیبی است! ما همه فارغ‌التحصیلان گروه عمران به‌طور عادی وارد کارهای شهرداری (نظام‌مهندسی) و یا حداکثر وزارت راه و شهرسازی می‌شویم و به‌شدت از سطح دستمزدهای نه‌چندان درخورشأن‌مان شکایت می‌کنیم. درحالی‌که فرصت‌های کاری، مطابق نقشه ذهنی صفحه قبل، به‌قدری متنوع و زیاد است که امکان کارهای خاص‌تر و به‌تبع آن، درآمدهای مناسب‌تر نیز وجود دارد.

در فضای کنونی، بیشتر شغل‌ها تلفیق چند مهارت هستند. در پروژه‌های صنعتی، معمولاً از تلفیق چند رشته بالا با همدیگر استفاده می‌شود. به‌عنوان‌مثال، رشته سیویل یک گرایش میانی و تجمعی بوده و به مهارت‌های خاص‌تر و گسترۀ اطلاعاتی وسیع‌تری نیاز دارد.

فرصت نو، انتخابی هوشمندانه است. در این بازار کهن، شاید همیشه فکر کنیم که عمران همان ساختمان است، همان راه است. اما واقعیت این است که عمران در صنعت یعنی ساخت یک کارخانه که در فرم طراحی و عملکرد شبیه یک شهرک کوچک و حتی شهری بزرگ (مثل مجتمع‌های پالایشگاهی، پتروشیمی، کارخانه جات صنعتی بزرگ‌مقیاس) بوده و نیازمند در نظر گرفتن تمامی عوامل مهم به‌طور هم‌زمان توسط یک مهندس عمران صنعتی شده است.  این تنوع عوامل، به مهندسی سیویل جذابیت بیشتری می‌بخشد.

کاربرد مهندسی عمران در صنعت و نفت

از میان همۀ بخش‌های مختلف درگیر در یک پروژه صنعتی، مهندسین عمران کمک‌های شایانی انجام می‌دهند. البته اگر چرخه یک واحد صنعتی را از شروع تعریف امکان‌سنجی تا بهره‌برداری در نظر بگیریم، مهندسین عمران فقط در بخش طراحی و ساخت درگیر هستند، مگر تولیدات مجتمع صنعتی مشخصاً کاربرد عمرانی داشته باشد. در هنگام طراحی و ساخت واحدهای صنعتی و مجتمع‌های نفت، گاز و پتروشیمی، مهندسین عمران در دو تخصص زیر فعال هستند:

در مقام مقایسه، مفاهیم سازه­ای بسیار عمیق و پیچیده هستند. سیویل بیشتر یک هنر برای هماهنگی اصول ساده مهندسی و ساخت یک سیستم یکنواخت و کارآمد است. بنابراین علی‌رغم تنوع، از مفاهیم ساده­تری استفاده می­کند که آموزش آن‌ها، برای همکاران عمرانی خیلی دشوار نیست. اشراف کلی به پروژه و تسلط نسبی بر سایر رشته‌های مرتبط، تصویر دقیق­تری در دیسیپلین سیویل ساخته و دید بهتری برای مدیریت پروژه یا هماهنگی چند دیسیپلینی فراهم می­نماید.

شرح مهندسی سیویل و مرجع استاندارد:

در این گفتار، تمرکز بحث روی فرآیند طراحی و ساخت سیستم‌ها و سرویس‌های سیویل می‌باشد. شاید بهتر باشد در ادامه توضیحات، شرح وظایف و مسئولیت‌های بخش سیویل را بر اساس استاندارد صنعت نفت ایران IPS بررسی کنیم.

اجزای دیسیپلین سیویل:

۱- فاضلاب بهداشتی:

در واحدهای نفتی یا صنعتی که کارکنان مستقر خواهد داشت. فاضلاب بهداشتی خروجی ساختمان‌های بهره‌برداری، کنترل، سرویس، نگهبانی، یا بخش غیرعملیاتی مثل کانتین، آزمایشگاه، خوابگاه، … را شامل می‌شود. این شبکه سپس توسط خطوط دفنی که عموماً از جنس پلی‌اتیلن می‌باشد به‌صورت ثقلی و توسط منهول به پایین‌دست منتقل می‌شود. بسته به ابعاد واحد، بخش تصفیه می‌تواند از یک سپتیک تانک ساده تا واحد تصفیه فاضلاب صنعتی می‌تواند متغیر باشد. خروجی آب تصفیه‌شده، به شبکه فاضلاب یا مسیل‌ها طبیعی هدایت می‌شود.

۲-نقشه های زیر زمینی:

نقشۀ شبکه‌های مدفون، توسط بخش سیویل در لایه‌های متفاوت اتوکد قرارگرفته و ازلحاظ تلاقی در پلان و ارتفاع چک می‌شوند. در صورت برخورد می­بایست تمهید مناسبی اندیشیده شود. این شبکه‌ها شامل: خطوط برق، ابزار دقیق، مخابرات، لوله‌کشی، خطوط سیویل، شالوده‌ها، سازه‌های مدفون، … می‌باشد. مدیریت تعداد بسیار زیاد خطوط زیرزمینی در واحدهای پتروشیمی، کار پیچیده‌ای است. امروزه، نرم­افزار  PDMS (توضیح بیشتر در صفحۀ ۹) در کنترل این تلاقی‌ها به کمک سیویل کارها آمده است.

۳-جاده ها و خیابان ها:

جاده: راه دسترسی به سایت‌های صنعتی و مجتمع‌های نفت، گاز یا پتروشیمی (Off Plot)، فرآیند طراحی در این قسمت شبیه جاده‌های سراسری بوده و از آیین‌نامه‌های سازمان برنامه‌وبودجه و وزارت راه و شهرسازی، استفاده می‌شود.

خیابان: خیابان‌های ارتباطی در داخل سایت (In site) با سرعت بسیار محدود بوده که فقط برای واحدهای صنعتی است. در کنار این خیابان‌ها، جدول، پیاده‌رو، سیستم روشنایی و سایر امکانات باید پیش‌بینی شوند.

۴-محوطه سازی:

در سایت‌های صنعتی از انواع پوشش‌ها استفاده می‌شود:

روسازی آسفالتی: راه و خیابان

لایه بتنی مسلح: برای روکش محوطه‌های خاص برای فرآیندهای شیمیایی. رواناب این قسمت توسط سیستم کچ بیسین (Catch Basin) و منهول (Manhole) جمع‌آوری و منتقل می‌شود.

سنگ چین: پوشش روی شیروانی و شیب های خاکی

لایه شنی: مانع از آب شستگی لایه خاکی در زیر آن و سهولت تردد می‌باشد.

پوشش گیاهی: مطابق استاندارد محیط‌زیست باید در نظر گرفته شود.

۵-عملیات خاکی:

هر سایت بزرگ، قبل از هر کاری نیازمند: تخریب، خاک‌ریزی، خاک‌برداری و تسطیح اولیه است. این عملیات، بستر اولیه را برای کلیه فعالیت‌ها فراهم می‌کند. عوامل اصلی هزینه در این قسمت، ماشین‌آلات سنگین، منابع قرضه، محل دپو، فاصله حمل است، مطالعات ژئوتکنیک پیش‌نیاز این بخش بوده و کنترل‌های اصلی به عهده نقشه‌بردار می‌باشد.

۶-رواناب و پس آب:

رواناب‌ها در سایت‌های صنعتی، بسته به نوع مواد محلول در آن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند:

آب‌های تمیز یا آب باران: با سیستم جوی آب در کنار خیابان‌ها جمع‌آوری و بدون هیچ تصفیه‌ای تخلیه می‌شوند.

آب‌های روغنی یا مستعد آلودگی به روغن: که بایستی تصفیه ‌شده و پس از جداسازی روغن و آب، پس­آب آن تخلیه می‌شوند. معمولاً شبکه ثقلی با منهول داشته و منشأ آن از محوطه‌های بتنی می‌باشد.

فاضلاب غیر روغنی: كه مقدار شامل پس آب با كل جامدات محلول بالا می‌باشد.

بحث اصلی در این قسمت، حفاظت محیط‌زیست و پایش کیفیت پس آب‌های صنعتی است.

۷-بستر خطوط لوله:

بخش عمده‌ای از کار مهندسین سیویل در واحدهای صنعتی شبکه‌های انتقال است. این شاهراه‌ها جریان نفت، گاز یا آب را از منابع متفاوت به مقصد واحدهای مصرف‌کننده یا پالایش کننده می‌رسانند. این سیستم بسیار شبیه جاده‌سازی است با این تفاوت که بایستی در آن لوله‌ها مدفون، یا روزمینی نصب شوند. حجم بسیار زیادی از تقاطع با جاده‌های موجود، رودخانه‌ها، عبور از زیردریا، عبور از کوه، باتلاق و سایر عوارض طبیعی در شرایط جغرافیایی متفاوت و بحث‌های زیست‌محیطی آن همیشه چالش اصلی این پروژه‌ها می‌باشد. نقشه‌برداری و نقشه‌های هوایی در طراحی و اجرای درست این پروژه‌ها نقش کلیدی دارند.

۸-مهار سیلاب:

سیلاب که با سیستم مستقل از محوطه سایت دور شده و به خارج از سایت هدایت می‌شود. برای این طراحی مطالعات مفصل هیدرولوژی منطقه، نقشه‌های هوایی و بررسی حوضه آبریز بسیار حیاتی است. کانال بسیار بزرگ در بالادست و سیستم سیل بند و یا سایر سازه‌های مناسب باید قبل از هرگونه عملیات عمرانی دیگری آغاز شوند.

۹-فنس کشی:

سیلاب که با سیستم مستقل از محوطه سایت دور شده و به خارج از سایت هدایت می‌شود. برای این طراحی مطالعات مفصل هیدرولوژی منطقه، نقشه‌های هوایی و بررسی حوضه آبریز بسیار حیاتی است. کانال بسیار بزرگ در بالادست و سیستم سیل بند و یا سایر سازه‌های مناسب باید قبل از هرگونه عملیات عمرانی دیگری آغاز شوند.

خلاصه: